FIDIC sözleşmeleri temel olarak taraflar arasında adil bir sorumluluk dağılımı sağlar ve BIM’in "işbirliği" yaklaşımıyla uyumlu olması için tarafların rollerini, veri paylaşım protokollerini özel hükümlerle netleştirmesi gerekir.

YAZAN: Y. İnş. Müh. Şükrü Yılmaz / www.sukruyilmaz.org

BIM (Bina Bilgi Modellemesi / Building Information Modeling)
Tasarım, inşaat, işletme ve bakım süreçlerinde dijital verileri ortak bir platformda kullanmayı amaçlayan kapsamlı bir yöntemdir. BIM, sadece 3B modelleme değil, aynı zamanda proje sürecinin tüm yaşam döngüsünü kapsayan bir bilgi yönetim sistemidir. FIDIC’in notlarında vurgulandığı üzere:
- BIM, inşaat sektörünün verimliliğini artırır, hataları ve revizyonları azaltır.
- BIM bir sözleşme koşulları seti (“şartname” gibi) değildir, ancak sözleşmeye entegre edilmesi, tarafların bilgi paylaşımını düzenleyecek ek protokolleri gerektirir.
- Projenin karmaşıklığına göre farklı seviyelerde BIM uygulamaları (LOD - Level of Development veya Detay Seviyeleri) kullanılabilir.

Neden BIM?
- Gelişmiş ülkelerde kullanımı zorunlu veya teşvik edilmektedir.
- Mimari, statik, mekanik gibi disiplinler tek bir modelde birleşir.
- Farklı sistemlerin çakışmaları (örneğin boru-kanal-elektrik hattı) önceden tespit edilerek sahada oluşabilecek sorunlar minimize edilir.
- Gerçek zamanlı veriler ve senaryolar üzerinden kararlar daha bilinçli alınabilir.
- Hataların ve tekrar işlerin azalması sayesinde proje maliyeti düşer.
- Tüm disiplinler aynı dijital model üzerinden çalıştığı için iletişim daha verimli hale gelir.
- Malzeme listeleri ve metrajlar modelden otomatik çıkabildiği için hata oranı düşer.
- Özellikle İnşaat Tasarla-Yap (Design-Build) veya Tasarım-Yap-İşlet (Design-Build-Operate) gibi entegrasyon gerektiren projelerde etkilidir.

FIDIC Sözleşmeleri ve BIM Uygunluğu
- FIDIC Sözleşmeleri temel olarak taraflar arasında adil bir risk ve sorumluluk dağılımı sağlar.
- BIM’in iş birliği ve bilgi paylaşımı yaklaşımıyla uyumlu olması için, tarafların rollerini ve veri paylaşım protokollerini özel hükümlerle netleştirmesi gerekir.

BIM Kaynaklı Önemli Hususlar ve Riskler
FIDIC, BIM ortamında ortaya çıkabilecek şu risklere dikkat çeker:

Hizmet kapsamının yanlış anlaşılması: Mimar, mühendis ve yüklenicinin BIM üzerinden hangi işleri yapacağı, modelin seviyeleri (LOD) ve teslimatları açıkça tanımlanmalıdır.
Yanlış/uygunsuz veri kullanım: BIM modelindeki veriyi başka bir amaç için kullanmak (örneğin tasarım için geçerli olan bir bilgiyi sahada yönetimsel karar olarak uygulamak) sorun yaratabilir.
Etkisiz bilgi, doküman veya veri yönetimi: Versiyonlama, model üzerinde eş zamanlı çalışma, “audit trail” (geçmiş revizyon kaydı) gibi konular iyi yönetilmezse hatalar ve anlaşmazlıklar doğar.
Siber güvenlik: Model ve veriler dijital ortamda saklandığı için siber saldırı veya veri kaybı durumunda sorumlulukların nasıl paylaşılacağı önceden tanımlanmalıdır.
Teslimatlar ve onaylar: Modelin hangi aşamada “tamam” sayılacağı, kim tarafından onaylanacağı ve hangi formatta teslim edileceği belirlenmelidir.

BIM Sürecinin Sözleşmede Yer Alması
BIM Protokolü ve BIM Execution Plan (BEP): Tüm paydaşların kullanacağı kılavuz dokümanlar olup, proje kapsamı, model detay seviyeleri (LOD), veri alışveriş formatları vb. konuları düzenler.

Sözleşmenin eklerinde veya Özel Şartlar’da (“Particular Conditions”) bu protokol ve planlara atıf yapılması önerilir.

BIM Yöneticisi / Model Koordinatörü: Modelin bütünleşik yönetimi için ayrı bir yetkili/uzmanın atanması gerekebilir. Bu kişi genelde proje müdüründen bağımsız, teknik koordinasyona odaklanan bir rolde olur.

As-Built Model ve Teslim
Proje sonunda BIM modelinin as-built (gerçek inşa durumu) hâline getirilmesi gerekmektedir. Bu, sadece geometriyi değil, model içindeki gömülü tüm verileri (malzeme bilgisi, seri numaraları, vb.) de güncellemeyi gerektirir.

FIDIC, bu işin ciddi bir çaba gerektirdiğini ve yüklenici-işveren arasındaki sorumluluk dağılımının sözleşmede net olması gerektiğini belirtir.

Uyuşmazlık Çözümü
BIM projelerinde iş birliği esastır; fakat yine de uyuşmazlık çıktığında FIDIC’in Dispute Avoidance/Adjudication Board (DAAB) veya tahkim mekanizmaları devreye girebilir.

Özel Şartlar’da BIM’e özgü uyuşmazlıkların nasıl ele alınacağı, ortak veri ortamındaki delil niteliği vb. konular düzenlenebilir.

Uygulama Nasıl Olmalı?
BIM Koordinatörünün Atanması
İşveren, yeterli uzmanlığa sahip olmadığı için harici bir BIM danışmanı getirir.
Sözleşmede, bu danışmanın hangi sorumlulukları (koordinasyon, veri yedekleme, siber güvenlik vb.) üstleneceği açıkça belirtilir.

Dört Boyutlu (4D) Planlama ve Raporlama
- Yüklenici, 4D BIM modelinde iş programını (takvim) entegre eder.
- Haftalık ilerleme raporları model üzerinden otomatik üretilir ve mühendis tarafından onaylanır.
- Uyuşmazlık halinde 4D modeldeki gecikme nedenleri (kritik yol vb.) net incelenebilir.

As-Built Model ve İşletme-Bakım
- Sözleşmede, inşaat bittikten sonra yüklenicinin modeli as-built hale getirmesi zorunlu tutulur.
- Model içindeki tüm gömülü verilerin (cihaz bilgileri, bakım zaman çizelgeleri) güncellenmesi yüklenicinin sorumluluğundadır.
- İşveren, bu modeli tesis yönetimi için kullanır.

Öneriler
Sözleşme Eki: BIM protokolü, BIM uygulama planı (BEP) ve ilgili teknik belgeler mutlaka sözleşmeye eklenmelidir.
Risk Yönetimi: FIDIC standart maddeleri BIM sürecine uyarlanırken siber güvenlik, veri mülkiyeti ve profesyonel sorumluluk gibi hususlar ayrıca değerlendirilmelidir.
İşbirlikçi Yaklaşım: BIM projelerinde taraflar arası (İşveren, Yüklenici, Mühendis, Alt Yükleniciler) daha yüksek düzeyde koordinasyon ve veri paylaşımı gerekir. Bu nedenle karşılıklı anlayış ve şeffaflık esastır.
Hukuki Danışmanlık: BIM’in yarattığı yeni sorumluluk alanlarını (örneğin “dijital verinin doğru şekilde paylaşılması”) dengelemek adına, proje başında hukuki ve sigorta danışmanlığı almak zorunlu hale gelmiştir.

FIDIC, gelecekte “Technology Guideline” ve “Definition of Scope Guideline Specific to BIM” gibi ek dokümanlar yayımlayarak ayrıntılı destek sağlamayı planlamaktadır. Şimdilik mevcut FIDIC Kırmızı Kitap 2017 sözleşmesi, yukarıdaki tavsiye ve özel hükümlerle birlikte BIM projelerinde de başarılı şekilde kullanılabilir.

ŞANTİYE^®
Daha iyi yapılar için...
2 Nisan 2025

Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE^®... 
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye^®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır... 
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...

BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR... 

İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye^®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...

Şantiye^® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor. 

Şantiye^®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın... 

Şantiye^®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2025 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Artus, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Deutsche Messe, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Molecor, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Samsung, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Viessmann, Wermut, Wilo, Winsa, XCMG ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.

ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.