Yüz yılı aşkın bir süre boyunca İstanbul’un aydınlatma ve yakıt ihtiyacını karşılayan fakat zamana yenik düşüp faaliyetleri durdurularak “gözden çıkarılan” Hasanpaşa Gazhanesi, uzun sayılabilecek kamusal bir mücadeleyle kurtarılarak kapsamlı bir restorasyon geçirmiş ve ardından do[x]architecture tarafından yeniden işlevlendirilen bina ve mekanlarıyla Müze Gazhane olarak hizmete açılmıştı. Türkiye’nin en önemli endüstriyel miraslarından biri olan Gazhane, artık İstanbul’un önemli yaşam alanlarından biri olarak dikkat çekiyor...
1861’de faaliyete geçen ve çok uzun yıllar Anadolu yakasının ihtiyacını karşılayan Hasanpaşa Gazhanesi’nin uzun bir mücadele ve çok yönlü bir restorasyon projesiyle dönüştürülmesi sonucu İstanbul’a kazandırılan Müze Gazhane, kısa zamanda kentin önemli yaşam alanlarından biri oldu. Yeni işlevleriyle yaşamın içinde aktif bir kamusal alan olarak dikkat çeken Müze, kültürü, sanatı ve bilimi herkes için ulaşılabilir kılmayı da başarıyor.
Kompleksin hikayesi ise oldukça uzun ve etkileyici... Osmanlı döneminde Anadolu yakasının (İstanbul) aydınlatma ihtiyacı Kuzguncuk Gazhanesi ile karşılanıyordu. 1865’te inşa edilen Kuzguncuk Gazhanesi, zaman içinde yetersiz kalınca, gaz talebini karşılamak üzere Kadıköy’deki Hasanpaşa Gazhanesi’nin yapılması kararlaştırılmış. 1891’de kapılarını açan Hasanpaşa Gazhanesi’nin imtiyaz hakkı, aynı yıl taraflar arasında imzalanan bir anlaşmayla elli yıl için Parisli sanayici Charles George’a verilmiş. Bu anlaşmaya göre Kadıköy ve Üsküdar ile Beykoz’a kadar olan bölgenin aydınlatma ve ısıtma talebi, maden kömüründen elde edilen gazla sağlanmış. 1892 yılında fiilen hizmete giren Gazhane’nin hizmeti I. Dünya Savaşı’nı takip eden dönemde kesintiye uğramış. Ardından 1938’de “gaz üretimi imtiyazcı sıfatıyla” hizmet veren Fransız şirketinden devletleştirme yoluyla alınarak Bayındırlık Bakanlığı Elektrik İşleri Dairesi’ne bırakılmış. 1939’da İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne devredilen Gazhane, 1945’te ise İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi (İETT) Genel Müdürlüğüne geçmiş. Uzun bir süre İETT garajı olarak hizmet veren yapının üretimine, İstanbul’daki diğer tüm gazhanelerle birlikte 1993’te son verilmiş.
Gazhane Çevre Gönüllüleri ve Prof. Dr. Afife Batur
Yağma ve kötü kullanımdan kaynaklanan yok olmak sürecinde, “Gazhane Çevre Gönüllüleri”nin girişimleriyle başlayan kamusal mücadele sonunda mekan 1994’te SİT alanı ilan edilerek Prof. Dr. Afife Batur önderliğinde İTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim görevlileri tarafından projelendirilmişti. İBB tarafından 2014’te başlatılan restorasyon çalışmaları ise 2021 yılında tamamlanmıştı.
Osmanlı endüstri mirasının en önemli örneklerinden olan Gazhane, kapsamlı restorasyon sürecinin ardından 2021’de hem kentin kültür-sanat hayatında yeni bir çekim merkezi hem de İstanbullulara nefes aldıran bir buluşma durağı olarak “Müze Gazhane” adıyla kapılarını açmıştı.
32 bin metrekarelik bir alana yayılan yerleşkede İklim Müzesi, Karikatür ve Mizah Müzesi, Çocuk Bilim Merkezi, Afife Batur Kütüphanesi, Gazhane Galeri, geçici sergi alanı, sesli/sessiz çalışma alanları, İBB Şehir Tiyatroları’na ait iki tiyatro & konser salonu ve İstanbul Kitapçısı bulunuyor. Yeşil alanlarıyla dikkat çeken Müze Gazhane kafe, restoran, kapalı otopark gibi farklı ihtiyaçlara yanıt verecek sosyal mekânlara da ev sahipliği yapıyor. Tarihi alanın bahçesinde ise 7 heykeltıraşın, Haliç Tersanesi’nde atık materyallerden ürettiği heykeller ziyaretçileri karşılıyor.
İklim Müzesi I ve II
Türkiye’nin ilk kamusal iklim merkezi olmayı amaçlayan İklim Müzesi, Müze Gazhane’nin odağında yer alıyor. Müze ziyaretçilerine, “iklim nedir; tarih boyunca iklim nasıl değişti; bugünkü küresel iklim değişikliğinin tarihteki iklimsel değişikliklerinden ne farkı var; iklimin gelecekte ne ölçüde değişeceğini nasıl anlıyoruz; iklim değişikliğinin toplumsal ve ekonomik etkileri neler; bu değişimi olumlu yönde nasıl durdurabiliriz?” gibi sorulara cevap veren yazılı ve görsel bir içerik sunuyor. Sergi, söyleşi gibi etkinliklerle de iklim gündemini yakından takip eden İklim Müzesi, sürdürülebilir yaşam koşullarını hayata geçirecek çözüm önerileri üzerine farkındalık yaratmayı amaçlıyor.
Yeniden işlevlendirilerek İklim Müzesi’ne dönüştürülen bina
Gazhane’nin düşey fırın binalarına ek olarak ve aynı dönemde inşa edilmiş olan gaz temizleme binaları, içerisinde kömürden üretilen gazın kimyasallar ve partiküllerden arındığı büyük makinelerin, boruların ve süzgeçlerin yer aldığı makine binaları... Her iki binada da günümüze ulaşan makineler ve beton makine kaideleri bulunuyor. Sergi tasarım yaklaşımını ise mevcut yapılara, yapıların içerisindeki makinelere ve kaidelere minimum noktada “temas” kaygısı oluşturmuş. Bu yaklaşım ile kendi taşıyıcı sistemini oluşturarak tüm yapıyı dolaşan, içerik ve senaryonun gerektirdiği bilgi alanlarına ve etkileşimli sergilere olanak tanıyan, hızlıca üretilip montajı yapılabilen esnek bir sergi tasarımı geliştirilmiş. İklim krizi konusunda değişen ve güncellenen verilere adaptasyonu sağlamak üzere tasarımda yer alan bilgi panolarının strüktüre asılması ve strüktürden kolayca ayrılmasını sağlayan bir sistem geliştirilmiş. Bu şekilde verilerin her yıl güncellenmesi gerekse bile atık malzeme oluşumu ortadan kaldırılmış. Doğal ışık kontrolünün zor olduğu endüstriyel yapılarda her bir sergi bölümü kendi aydınlatma çözümü ile ele alınmış. Sergi strüktürü için sürekliliği sağlayan metal boru profil, bilgi panoları için MDF paneller kullanılmış. Mekanın zemin ve duvar malzemeleri/renkleri endüstriyel karakteri devam ettirecek nitelikte tercih edilerek serginin mekandan ayrışması ve sürekliliğinin algılanabilir olması sağlanmış.
Çocuk Bilim Merkezi ve Atölye
Bilim Merkezi üç ana bölümden ve 24 sergi ünitesinden oluşuyor. Merkez, “enerjiyi anlamak, enerjinin dönüşümünü kavramak, enerji çeşitlerini öğrenmek, enerjiden yararlanmak, enerjiyi kullanmak, enerjinin geleceği ve iklim değişikliğine etkisi” gibi temaları ele alan bir içerikle izleyicileri karşılıyor. Atölye ve çocuk oyun alanlarının iç içe olması sayesinde bilimi, eğlence ve yaratıcılıkla buluşturan müze, uygulama alanları ve simülasyon teknolojisiyle özellikle çocuklara gerçek bir deneyim yaşatmayı amaçlıyor.
Gazhane’nin atölye ve ambar olarak kullanılan binası (T Binası) enerji ve iklim krizi ekseninde deneyim ünitelerine sahip bilim merkezi ve çocuklar için atölye alanı olarak işlevlendirilmiş. Yapının giriş/danışma binasına yakın olan bölümü karşılama alanı, orta bölüm deneyim alanı, bağımsız giriş verilen son bölüm ise çocuklar için atölye alanı olarak planlanmış. Giriş/karşılama mekanında ziyaretçilerin deneyim alanı ile ilgili bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla bir banko ve dolap ünitesi tasarlanmış. Pivotlu parça yüzeylere sahip ünite bir yandan çocuklar için eğlenceli bir oyun yüzeyine dönüşürken bir yandan da eşyalarını kilitleyebilecekleri dolapları bünyesinde barındırıyor. Bütüncül planlama kaygısının ön planda tutulduğu deneyim alanında üniteler ana başlıklarına göre gruplanarak sirkülasyon şemasına yerleştirilmiş, herhangi bir ayırıcı duvar ile bölümlenmeden mekan algısının kaybolmamasına özen gösterilmiş. Ünitelerin yazılım altyapısı ve teknik donanımı içinde barındıran masalar özel gereksinimli bireylerin kullanımları ve tekerlekli sandalye yaklaşımı göz önünde bulundurularak tasarlanmış. Deneyim alanında zemin, duvar ve mobilya renklerinde koyu renler tercih edilerek, deneyim ünitelerinin ve oyunların ön plana çıkması sağlanmış.
Afife Batur Kütüphanesi
Akademisyen, mimar, mimarlık tarihçisi ve yazar Prof. Dr. Afife Batur’a ithaf edilen Afife Batur Kütüphanesi genel kültür, sanat, bilim, tarih, araştırma, inceleme, kent çalışmaları, ekoloji, mimarlık, felsefe, sosyoloji gibi farklı kategorilerde yaklaşık 10 bin kitaplık bir seçkiyi okurlara sunuyor. Kütüphane, 7/24 ulaşılabilir ziyaret saatleriyle de yoğun bir ihtiyacı karşılıyor. Dijital arşiv bölümünün yanı sıra sessiz çalışma ve okuma alanları da bulunan Afife Batur Kütüphanesi, yoğun çabasıyla Hasanpaşa Gazhanesi’nin Müze Gazhane’ye dönüştürülmesi sürecine destek veren değerli akademisyen Afife Batur’un hatırasını yaşatmak adına, disiplinler arası bir yaklaşımla söyleşilere de ev sahipliği yapıyor.
Gazhane’nin kompresör olarak kullanılan binası (F Binası) kütüphane ve ortak çalışma (sessiz) alanı olarak işlevlendirilmiş. Yapının zemin katı kütüphane ve araştırma bölümü olarak kurgulanmış. Üst kat ise serbest çalışma alanı olarak tasarlanmış. Zemin katta giriş kapısının karşısında bir karşılama bankosu yer alıyor. Ziyaretçi bilgilendirme ve kütüphane üye kaydı işlemleri bu alanda yapılıyor. Fabrika döneminden kalan beton kaidelerin yüzeyleri kitap rafları ile çevrelenmiş. Kaideler arasında kalan niş alanlar ise kitap araştırma bölümleri ve kitap okuma/inceleme bölümleri olarak değerlendiriliyor. Kitap araştırma bölümlerinde toplamda 8 adet bilgisayarın yerleşebildiği yüksek masalar ve tabureler ile organize edilirken, kitap okuma/inceleme bölümleri için serbest oturma birimleri tasarlanmış. Cephe açıklıklarının önlerinde ise gün ışığından faydalanmak üzere çalışma masaları yerleştirilmiş. Maksimum güneş ışığından faydalanan üst kat ise çalışma alanı olarak çözülmüş. Orta aksta çalışma masaları yer alırken, iç çeperlerden biri boyunca devam eden basamaklı oturma düzeni ile çalışma alanı artırılmış. Kullanıcılar için gerekli tüm teknik gereklilikler bu birimin içerisinde çözülürken bir ray içerisinde hareket eden çalışma sehpaları kullanıcılar için kolaylaştırıcı olarak planlanmış. Ayrıca bu sabit mobilyada kullanıcıların eşyalarını yerleştirmeleri için nişler tasarlanmış.
Ortak Çalışma Alanı
Gazhane’nin karbüre su tesisi olarak kullanılan yapı birimlerinden biri (I Binası) ortak çalışma alanı (sesli) ve tiyatrolar için bilet satış alanı olarak işlevlendirilmiş. Kütüphane binasının tam karşısında ve kafenin yanında yer alan ortak çalışma alanının kütüphane ve kafe ile bağlantılı olarak çalışması öngörülmüş. Ana girişi kütüphane cephesinden alan yapı farklı sayıda çalışma grupları için birimler içeriyor. Girişin solunda 8 kişilik bir çalışma masası yer alıyor. Toplantı masası olarak da kullanılabilen masa puf birimler ile desteklenerek 16 kişiye kadar çalışma ve toplantı imkanı sağlıyor. Binanın gün ışığından faydalanan iç çeperleri boyunca çalışma masaları ve sabit oturma birimleri yer alıyor. Düşey saksılık ise farklı ihtiyaçlar için mekanlar arası bölücü görevi görüyor. Arka bölümde ise sabit ve hareketli oturma birimleri ile daha serbest bir çalışma ve tartışma alanı yer alıyor. Gazometrelerde yer alan Şehir Tiyatroları tarafındaki bölümde ise bilet satış ve bekleme alanı yer alıyor. Bu alanda bilet satış için yerleştirilen banko, oyun afişleri için pano, arşiv dolabı, bekleme alanı için sabit ve hareketli oturma birimleri bulunuyor.
Galeri
Gazhane’nin kesintisiz hacme sahip yatık fırın binası (P Binası) süreli sergi alanı olarak işlevlendirilmiş. Toplamda 670 m2 alana sahip yapı iki cepheden giriş alabilecek şekilde planlanmış. Yapı içerisindeki kot farkı meydan tarafındaki giriş kapısının dışına alınarak giriş rampası olarak çözülmüş ve sergi alanı tek bir kot olarak bırakılmış. Çalışmalar esnasında yapının meydan tarafındaki girişinde ortaya çıkan fabrika döneminden kalma ray sistemi, yapının içine giren cam kütle ile çerçevelenerek sergi alanına dahil edilmiş. Her giriş için bir karşılama alanı bırakılarak kalan hacim hareketli sergi yüzeyleri ile bölünebilir/birleştirilebilir esneklikte ve farklı büyüklükte sergiler için farklı büyüklükte alanlar oluşturulacak bir sergi alanı olarak tasarlanmış. Sergi tasarımının yanı sıra yapı, zemin malzemesi ve hakim renk kararları, kapı tasarımları, aydınlatma tasarımları, giriş tasarımları ve içerisindeki vestiyer ve depo planlaması ile projelendirerek sonraki tüm süreli sergiler için hazır hale getirilmiş.
Kitabevi / İstanbul Kitapçısı
Gazhane çalışanlarının ihtiyaçları için ayrılmış olan ve içerisinde yapıldığı dönemin izlerini taşıyan bir makine (şofben) bulunan bina, kitap satış ve müze mağaza olarak işlevlendirilmiş. Mevcut makinenin aksına ve orta alana satış bankosu yerleştirilen yapının iç çeperleri, duvar boyunca devam eden kitap rafları ve kapaklı depolama alanları olarak planlanmış. Orta alanda ayrıca alçak kitap sergi ve satış birimleri tasarlanmış. Satış bankosu için yapının içinde bulunan makine ile aynı dilde olacak şekilde korten malzeme tercih edilmiş. Raf sisteminde yer yer bırakılan açıklıklara oturma birimleri yerleştirilerek ziyaretçi için kitap okuma ve inceleme alanları oluşturulmuş.
Müze ve Kütüphane Binaları
İşlev planlaması yapılırken binaların fabrika sürecindeki görevleri ve birbirleriyle olan ilişkileri, restorasyon kararları ve günümüz ihtiyaçları belirleyici kriterler olmuş. Bu anlamda müze binaları, süreli sergi alanı, bilim merkezi ve atölye, kitabevi ve müze mağaza binaları bir arada kurgulanarak bir etkinlik adası oluşturulmuş ve “Müze Binaları” olarak işlev şemasına katılmış. Diğer taraftan kütüphane, ortak çalışma alanları ve kafe bir arada kurgulanmış ve “Kütüphane Binaları” olarak işlev şemasına katılmış. Her biri aslında fabrikanın makineleri olan yapıların içinde çalışırken bir yandan mümkün olan en az noktada yapıya dokunma kaygısı ile yapının mevcut bütünlüğünü ve estetiğini bozmama çabası gösterilirken bir yandan da esnek ve dönüştürülebilir mekanlar üretilmesi hedeflenmiş.
Binaların içlerindeki fabrika döneminden kalan yapısal elemanlar, makineler, makine kaideleri ve günümüze ulaşmış tüm parçaları tasarıma dahil edilmiş. Bu önceliklerle birlikte doğal ve dönüştürülebilir malzeme kullanımı ön planda tutulmuş. Endüstri mirası binaların iç mekan kurguları, esnek kullanımlara imkan tanıyan, eğlenceli, her yaştan ve profilden kullanıcıya alan açacak şekilde planlanmış. Açık etkinlik alanı önerileri ile kamusal alan kullanımı desteklenmiş.
Kompleksin diğer mekanlarından bazıları ise şunlar “Karikatür ve Mizah Müzesi”, “Galeri Gazhane”, “Şehir Tiyatroları Büyük Sahne - Meydan Sahne”, “Beltur Restoran-Kafe”, “Gazhane Meydan”, “Pazar Yeri” ve “T Atölye”.
Kaynaklar
- Müze Gazhane
- İBB
- do[x]architecture
9 Aralık 2023
Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®...
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır...
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...
BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR...
İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...
Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor.
Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın...
Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2024 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Wermut, Wilo ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.
ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.
