Hasarın ve Acı Yıkımın Nedenleri ODTÜ'nün Ön Değerlendirme Raporu'nda Özetlendi

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Deprem Mühendisliği Araştırma Merkezi (DMAM), 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Pazarcık ve Elbistan Depremleri Ön Değerlendirme Raporu'nu yayınladı. Birçok önemli bölümü içeren raporun 5. Bölümünü sizlerle paylaşıyoruz. 
Raporun tümüne ulaşmak için lütfen tıklayın  

Bölüm 5 Binaların Performansı 

5. 1. Binaların Performansı
Kahramanmaraş-Pazarcık/Elbistan depremleri son yüzyılın en büyük olmasa bile en yıkıcı depremlerindendir. Hasarın tek bir şehirde yoğunlaştığı önceki depremlerin aksine, bina hasarları 11 ile yayılmıştır. 16 Şubat 2023 tarihi itibari ile tespit edilmiş bina hasar dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. Bu dağılıma göre Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep, Adıyaman ve Malatya illeri faya yakınlıkları nedeniyle büyük hasar görmüş iken Kilis, Adana, Diyarbakır, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerindeki yıkılan bina sayısı daha azdır. 

Yer hareketinin şiddeti, yapısal sistem, tasarım ve yapım kalitesi bina performansında belirleyici unsurlar olmuştur. Göksun, Kahramanmaraş, Narlı, Hatay, Fevzipaşa ve Malatya’da kaydedilen ivme spektrumları Bölüm 3’te verilmiştir. Görülebileceği üzere konutlar için geçerli (tekrarlanma periyodu 475 yıl olan maksimum tasarım depremi bazlı) tasarım spektrumları geniş bir periyot aralığı için aşılmakta iken bazı bölgelerde (tekrarlanma periyodu 2475 yıl olan) Göz Önüne Alınan En Büyük Deprem düzeyinin tasarım spektrumu genellikle uzun periyotlarda aşılmıştır. Bu tespit, Gaziantep (Islahiye ve Nurdağı ilçeleri), Hatay, Kahramanmaraş ve Adıyaman’daki binaların yönetmelikçe belirtilen seviyelerden daha büyük deprem etkilerine maruz kaldığına işaretetmektedir. 

Resim Başlığı

Bölgedeki bina hasar dağılımı yapım dönemine göre ikiye ayrılabilir. Türkiye’de 1998 ile 2001 yılları arasında aşağıda belirtilen dört etkenden dolayı belirgin bir değişimin meydana geldiğine inanılmaktadır:

- 2 Eylül 1998 itibariyle yeni bir deprem yönetmeliği yürürlüğe konulmuştur
- Kocaeli (17 Ağustos 1999) ve Düzce’de (12 Kasım 1999) meydana gelen iki yıkıcı depremin deprem dayanıklılığına dair bilinci uyandırması
- 12 Ekim 2000 tarihi itibariyle yürürlüğe giren yeni betonarme tasarım yönetmeliğinin hazır betonu ve sünek düşük karbonlu çeliği donatı olarak şart koşması
- 13 Temmuz 2001 tarihinde yürürlüğe giren ve Gaziantep ve Hatay’ı içeren 19 pilot ilde uygulamaya konulan 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un 2010 yılında tümülkede uygulanmaya başlanması. 

Sahadan elde ettiğimiz verilere göre, gözlemlerimizi 2000 öncesi ve 2000 sonrası inşa edilmiş betonarme binalar olarak iki gruba ayırmaktayız. 

Resim Başlığı

5. 2. 2000 Öncesi İnşa Edilmiş Betonarme Binaların Performansı
2000 öncesi inşa edilmiş çerçeve türü betonarme binalarda ağır hasara ve göçmeye neden olan tipik eksiklikler; düz (nervürsüz) donatı kullanılması, yetersiz donatı detayı ve olası düşük beton dayanımıdır. Zemin kattaki veya subasman seviyesi üzerindeki yumuşak kat mevcudiyeti, birçok binada göçmenin anahtar nedenlerinden biridir. Önceki depremlerde (Kocaeli 1999, Van 2011) de gözlemlendiği üzere, kısmi dolgu duvarlı ya da dolgu duvarsız zemin katların iş yeri olarak kullanılması, kolonlarda plastik mafsallaşma oluşmasına bağlı olarak “pancake” tipi çökmenin sorumlusudur. Birçok bina kiriş-kolon birleşim bölgesi hasarına maruz kalmıştır. İlginç diğer bir hasar durumu ise, binanın yatay yükleri temele transfer edemeyerek devrilmesidir. 

Resim Başlığı

5. 3. 2000 Sonrası İnşa Edilmiş Betonarme Binaların Performansı
Yönetmeliklere göre tasarlandığı ve inşa edildiği farz edilen bu binalar eski tarihli binalara göre daha iyi performans göstermiştir. Ancak, 2002 sonrası inşa edilmiş 1000’den fazla bina yönetmelikçe belirtilen performans hedeflerini ihlal ederek ya ağır hasar almış ya da tamamen yıkılmıştır. Görünen odur ki, bu önemli gözlem bu binaların tasarım ve inşaat kalitesine dair daha detaylı incelenmelerini gerektirmektedir. Ağır hasarların olası nedenleri şunlara bağlanabilir:

i- Asmolen döşemelerin diyafram olarak kullanılması
ii- Yapı tasarım yazılımlarının bilinçsiz bir şekilde kullanılmasına bağlı olarak yatay deprem yüklerinin düşey yük taşıyıcı elemanlara düzgün dağıtılmaması (yetersiz mühendislik tasarımı)
iii- Bina şantiyesinde olası donatı detaylandırma hataları
iv- Deprem yüklerinin eksik hesaplanması/tahmini
v- Özellikle Hatay ve Gölbaşı bölgelerinde bina inşaatı öncesinde yerel zemin şartlarının tespitine yönelik yetersiz jeoteknik/geoteknik araştırmalar/incelemeler.

Yeni binalarda gözlemlenen bu gibi ağır hasarlar, yürürlükteki deprem yönetmeliği ile neredeyse uyumlu hedef performans düzeyine dair endişeleri ortaya çıkarmıştır. Şehir yaşamının belirgin bir şekilde sekteye uğraması, ciddi ekonomik kayıplar ve uzun iyileştirme süreleri binalar için tanımlanmış olan performans hedeflerinin yeniden irdelenmesini gerektirebilecektir.

Bölgedeki tünel kalıp binalar, aşağıda belirtilen önemli nedenler sebebiyle bağ kirişlerinde ve dolgu duvarlarındaki bazı hasarlarla birlikte diğer bina türlerine göre çok daha iyi bir performans göstermiştir:
i- Genellikle kat alanının %2.5’undan fazla perde duvar alanı kullanılması
ii- Genellikle sıkı/sert zemin koşullarına sahip yerlerin seçilmesi
iii- Orta (4 ila 8) katlı yapıların inşa edilmesi.

Gözlemlenen bu performans, yüksek derecede deprem riski taşıyan bölgelerde inşa edilen binalarda belirgin orandaki perde duvar alanı kullanımına daha fazla güven sağlamıştır.

Resim Başlığı

5. 4. Ön-üretimli Binaların Performansı
Kahramanmaraş ve Gaziantep’teki sanayi bölgeleri birçok 1-2 katlı ön üretimli betonarme bina barındırmaktadır. Binaların tipik ana yöndeki açıklığı yaklaşık 20 m olup, diğer yöndeki açıklığı ise 7.5 m’dir. Kat yükseklikleri ise 7 ila 10 m arasında değişmektedir. Binaların taşıyıcı çerçeve kolonları temelde soket bağlantı ile ankastre olup (geniş açıklıklar için) öngerilmeli çatı kirişleri kolon konsollarına genellikle 2 pimle mafsallı olarak bağlanmaktadır. İnşa aşamasında olan iki bina, kirişlerin devrilmesinin bir sonucu olarak göçmüş durumdadır. Hasar oluşumunun, yatay yük talebi altında mafsal bağlantılarda başladığı varsayılmaktadır. İlginç bir şekilde, kolon alt uçlarında mafsallaşma gözlemlenmemiştir. Gaziantep’teki önüretimli yapıların çoğu yeterli performans göstermiştir. Hafif hasar gözlemlen en az sayıdaki binada, tipik hasarın kiriş dönmeleri nedeniyle kolon konsollarında meydana gelen beton ezilmesi olduğu görülmüş olup, tamiri mümkündür.

Resim Başlığı

5. 5. Yapısal Olmayan Elemanların Performansı
Bölgede tespit edilen en önemli yapısal olmayan hasar, dolgu duvar hasarlarıdır. Kuvvetli yer hareketi düzeyine bağlı birçok hasar düzeyi gözlemlenmiştir. 0.1g’den küçük zayıf yer hareketlerinde, dolgu duvar-kolon/kiriş arayüzlerinde çatlaklar oluşmuştur. Orta düzeydeki hareketlerde, dolgu duvarlar değişken genişlikte (0.5-2 mm) eğik çatlaklara maruz kalmıştır. Bu hasar altında, bina sakinleri herhangi bir yapısal hasar olmamasına rağmen binalarını terk etmiş durumda olup dairelerine geri dönme konusunda isteksizdirler. Van (2011) gözlemlerimizle benzer şekilde, dolgu duvarların binanın hasar durumunu belirleyen önemli bir bileşen olduğu ve bina sakinlerinin psikolojisini etkilediği görülmüştür. 2018 deprem yönetmeliğinde önerilen dolgu duvar inşa tekniği, yakın tarihli binalarda uygulanmamış gibi gözükmektedir. Tasarım değerlerinden daha yüksek ivmelere maruz kalan bölgelerde, dolgu duvarlar ağır hasar almış,düzlem içi/dışı karma bir şekilde yenilmiştir. Dolgu duvar hasarları, 2000 öncesi ve sonrası yapıların performansında ayrım yapmaksızın gözlemlenmiştir. Buna ek olarak, gözlemlenen hasarlar delikli tuğla, gazbeton ve bims tuğla ile inşa edilmiş tüm dolgu duvarlar için benzer olup, tuğla kargir birimlerinden hiçbiri diğerlerine göre üstün performans sergilememiştir. 

Resim Başlığı

5. 6. Yığma Binaların Performansı
Yığma yapı, Türk yapı stoku içerisinde oransal olarak ikinci büyük yapı tipini oluşturmaktadır. Kentsel alanlardaki yığma binaların oranı düşük olmasına rağmen kırsal bölgelerde çok daha yaygındır. Bölgedeki mühendislik hizmeti görmemiş yığma bina stoku, diğer binalarla benzer şekilde her iki deprem altında ya ağır hasar almış ya da tamamen yıkılmıştır. Bununla birlikte, görece kaliteli kargir malzeme ile inşa edilmiş 1-3 katlı yığma binalardan tamamen yıkılanların sayısı 8-10 katlı betonarme binalara göre daha azdır. Bina yüksekliği ile rijitliğinin önemli bir rol oynadığı görülmüştür. Bunun yanı sıra tarihi birçok yığma bina maruz kaldığı kuvvetli yer hareketleri nedeniyle ağır hasar almış ya da göçmüştür. 

Resim Başlığı

5. 7. Güçlendirilmiş Binaların Performansı
Hatay’da, 2008 yılında ODTÜ ekibi tarafından ilave perde duvar ve lifli polimer ile güçlendirilmiş bir bina ziyaret edilmiştir. Güçlendirilmiş binalardan hiçbiri yıkılmamış olup, bazı hasarlar gözlemlenmiştir. Sonraki saha ziyaretleri ile genişletilecek olan bu gözlemler, bina güçlendirmenin yaygın bir şekilde uygulanmasını teşvik etmektedir.

Resim Başlığı

5. 8. Trafo Merkezi Binalarının Performansı
Genellikle 1-2 katlı servis binalarındaki hasar durumlarını kontrol etmek üzere yirmi üç trafo merkezi ziyaret edilmiştir. Bazı trafo merkezleri kuvvetli yer hareketinin oldukça yakınında konumlanmaktadır. Bununla birlikte, şalt binaları ile kumanda binalarından hiçbiri trafo merkezinin servis dışı kalmasına neden olacak kadar ağır hasar almamıştır. Dolayısıyla, deprem bölgesindeki şalt binalarının elektrik iletim görevini devam ettirecek şekilde başarılı yapısal performans gösterdiği söylenebilir.

Bölüm Yazarları: Barış Binici, Ahmet Yakut, Erdem Canbay, İsmail Ozan Demirel, Mevlüt Kahraman, Altuğ Erberik, İsmail Özgür Yaman, Eray Baran, Afşin Canbolat, Koray Kadaş, Orkun Öztaşkın, Selin Aktaş

22 Şubat 2023

Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®... 
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır... 
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...

BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR... 

İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...

Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor. 

Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın... 

Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2024 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Wermut, Wilo ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.

ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.