Kazanılmış Değer Analizi, proje yönetiminde "kapsam", "zaman" ve "maliyet"i tek bir çerçevede sunarak proje gidişatının daha net görülmesini sağlar. Bu yaklaşımın bütünü, Kazanılmış Değer Yönetimi (Earned Value Management - EVM) olarak adlandırılır. Eğer Kazanılmış Değer Yönetimi düzenli uygulanır, veriler doğru ve zamanında toplanırsa, proje yöneticileri ve paydaşlar hem bugünkü durumu hem de proje sonu tahminlerini rahatça görebilir. Böylece gecikme veya bütçe aşımı gibi durumlar erken tespit edilerek düzeltici aksiyonlar hızla alınabilir ve proje başarısı artırılabilir.
YAZAN: Y. İnş. Müh. Şükrü Yılmaz / www.sukruyilmaz.org
Kazanılmış Değer Analizi (EVA), proje performansı ve ilerlemesini nesnel ölçütlerle değerlendirmek için kullanılan nicel (kantitatif) bir tekniktir.
Belirli bir tarihte:
- Planlanan Değer (Planned Value - PV): O ana kadar yapılması planlanan iş miktarının parasal karşılığı.
- Kazanılmış Değer (Earned Value - EV): Gerçekte tamamlanan işin parasal karşılığı.
- Gerçekleşen Maliyet (Actual Cost - AC): O ana kadar fiilen harcanan maliyet.
Bu üç önemli veri noktası karşılaştırılarak projenin zaman ve maliyet açısından performansı değerlendirilir. EVA, proje yönetiminde kapsam, zaman ve maliyeti tek bir çerçevede sunarak projenin gidişatını daha net görmeyi sağlar. Bu yaklaşımın bütünü, Kazanılmış Değer Yönetimi (Earned Value Management - EVM) olarak adlandırılır.
Proje Yönetiminde Kazanılmış Değer Nasıl Hesaplanır?
Kazanılmış Değer (EV), projenin belirli bir noktasına kadar elde edilen işin, projenin onaylanmış bütçesindeki parasal değeridir.
Basitçe şöyle hesaplanabilir:
EV = BAC X ( Tamamlanmış İş Yüzdesi)
BAC (Budget at Completion): Projenin başlangıçta onaylanmış toplam bütçesidir.
“Tamamlanmış İş Yüzdesi” (örn. %40 gibi), o ana kadar gerçekte yapılmış işin toplam işe oranıdır.
Örnek: Toplam bütçesi (BAC) 500.000 TL olan bir projede işlerin %40’ı tamamlandıysa,
EV = 500.000 X 0,40 = 200.000 TL'dir.
Kazanılmış Değer Yönetimi Proje Performansını Ölçmek için Nasıl Kullanılır?
EVM’de performans;
- EV ile PV karşılaştırılarak, zamanlama açısından projenin önde mi yoksa geride mi olduğunu (takvim sapması) gösterir.
- EV ile AC karşılaştırılarak, maliyet açısından projenin bütçeye uyup uymadığını gösterir.
Bu sayede projenin o andaki bütçe ve takvim sapmaları ölçülerek, projenin başarısı somut verilere dayalı olarak değerlendirilir.
Kazanılmış Değer Yönetimi Formülleri ve Temel Metrikler
Aşağıda EVM’de en çok kullanılan kavramlar ve formüller verilmiştir:
Planlanan Değer (PV) / Diğer adı BCWS (Budgeted Cost of Work Scheduled): PV, belirli bir tarihe kadar planlanan işin (takvimlenmiş işin) parasal değeridir.
Kazanılmış Değer (EV) / Diğer adı BCWP (Budgeted Cost of Work Performed): EV, o ana kadar fiilen tamamlanan iş miktarının parasal değeridir.
Gerçekleşen Maliyet (AC) /Diğer adı ACWP (Actual Cost of Work Performed): AC, o ana dek gerçekten harcanan paranın miktarıdır.
Zaman Varyansı (Schedule Variance - SV) SV: EV−PV
SV> 0 Proje planlanandan daha fazla iş yapmış, takvimde önde.
SV <0 Proje planlanan iş miktarının gerisinde, takvimde gecikme var.
SV = 0 Planlanan kadar iş tamamlanmış, takvimle uyumlu.
Maliyet Varyansı (Cost Variance - CV) CV: EV−AC
CV> 0 Proje bütçe altında (daha az harcama ile planlanan iş elde edilmiş).
CV <0 Proje bütçe üstünde (harcamalar fazla).
CV = 0 Tam olarak planlanan harcama ile iş yapıldı.
Zaman Performans Endeksi (Schedule Performance Index - SPI) SPI: EV / PV
SPI> 1 Proje takvimde önde gidiyor.
SPI <1 Proje takvimde geride.
SPI = 1 Tam takvime uygun.
Maliyet Performans Endeksi (Cost Performance Index - CPI) CPI: EV / AC
CPI> 1 Proje bütçe açısından verimli (harcanan her 1 TL için 1 TL’den fazla iş değeri elde ediliyor).
CPI <1 Bütçe verimsizliği (harcanan paranın karşılığında beklenenden az iş değeri).
CPI = 1 Tam planlandığı gibi.
Toplam Bütçe (Budget at Completion - BAC) Projenin baştan sona onaylanmış toplam bütçesidir.
Tamamlanma Tahmini (Estimated at Completion - EAC) Şu anki performans trendini sürdürürsek, projenin toplam maliyetinin nerede sonuçlanacağı tahminidir.
Yaygın EAC hesapları:
Mevcut CPI Sabit kalırsa: EAC = BAC / CPI
Kalan İşler Planlandığı Gibi Giderse EAC = AC + (BAC – EV)
Kalan İşler Tahmini (Estimate to Complete - ETC)
- Projenin bugün itibarıyla kalan kısmını tamamlamak için ne kadar daha para gerekeceğinin tahminidir. Basitçe: ETC = EAC - AC
- Tamamlama için Gerekli Performans Endeksi (To-Complete Performance Index- TCPI)
Projenin geri kalanında ne kadar verimli (CPI) çalışmamız gerektiğini gösterir. İki durum için farklı formüller vardır:
Orijinal Bütçeyi (BAC) tutturmak isteniyorsa:
TCPIBAC = (BAC – EV) / (BAC – AC)
Güncellenmiş EAC’yi (yeni tahmin bütçesini) tutturmak İsteniyorsa:
TCPIEAC = (BAC – EV) / (EAC – AC)
- TCPI> 1: Kalan işlerde geçmişe göre daha yüksek performans gerek.
- TCPI <1: Mevcut veya daha düşük performans bile hedef bütçeyi tutturmaya yeter.
Örnek 1 - Bir Tadilat Projesinin Kazanılmış Değer Yönetimi Uygulaması
Bir konut tadilatı projesi olduğunu düşünelim:
BAC (Toplam Proje Bütçesi): 500.000 TL
Proje Süresi: 10 ay
5. ay sonunda değerlendirme yapılıyor.
Aşağıdaki veriler alınsın:
Planlanan Değer (PV): 5. ay sonu itibarıyla projenin %50’si tamamlanmalıydı: 250.000 TL.
Kazanılmış Değer (EV): Gerçekte %44 iş tamamlandı: 220.000 TL.
Gerçekleşen Maliyet (AC): 5. ay sonunda 300.000 TL harcandı.
Bu verilerle metrikleri hesaplayalım:
Zaman Varyansı (SV)
SV = EV – PV = 220.000-250.000 =-30.000 TL
Yorum: SV negatif olduğundan, proje planlanan iş miktarına göre 30.000 TL’lik iş gerisinde. Takvimde gecikme var.
Maliyet Varyansı (CV)
CV = EV – AC = 220.000 – 300.000 = -80.000 TL
Yorum: CV negatif olduğundan, proje 80.000 TL bütçe aşımında. 220.000 TL değerinde iş için 300.000 TL harcanmış.
Zaman Performans Endeksi (SPI)
SPI = 220.000 / 250.000 = 0,88
Yorum: SPI <1, proje takvim açısından geride. Planlanan işin %88’i yapılabilmiş.
Maliyet Performans Endeksi (CPI)
CPI = 220.000 / 300.000 = 0,73 Yorum: CPI <1, maliyet verimsizliği var. Harcanan her 1 TL için sadece 0,73 TL değerinde iş üretilmiş.
Tamamlanma Tahmini (EAC)
Mevcut CPI trendi (0,73) devam ederse:
EAC = BAC / CPI = 500.000 / 0,73 = 685.000 TL
Yorum: Proje bu hız ve maliyet yapısıyla 685.000 TL’ye tamamlanabilir; yani 185.000 TL bütçe aşımı.
Kalan İş Tahmini (ETC)
ETC = EAC – AC = 685.000 – 300.000 = 385.000 TL Yorum: Projeyi bitirmek için yaklaşık 385.000 TL daha harcanması bekleniyor.
Tamamlama için Gerekli Performans Endeksi (TCPI)
Orijinal bütçe (BAC = 500.000 TL) içinde kalmak isteniyorsa:
TCPIBAC = (BAC – EV) / (BAC – AC) = (500.000 – 220.000) / (500.000 – 300.000) = 1,4
Yorum: Proje ekibi, kalan işlerde mevcut performanstan çok daha iyi (CPI = 1,4) olmak zorunda ki 500.000 TL bütçe içinde kalınabilsin. Mevcut CPI 0,73 olduğuna göre bu oldukça zor görünüyor.
Örnek 2 - Bir Konut Projesinin Kazanılmış Değer Yönetimi Uygulaması
Bir konut inşaatı projesi üzerinde EVM kavramlarını uygulayarak projenin gidişatını değerlendirelim. Projenin temel verileri ve 5. ay itibarıyla gerçekleşen durum aşağıda verilmiştir:
Toplam Proje Bütçesi (BAC): 1.000.000 TL
Planlanan Proje Süresi: 10 ay
Analiz Zamanı: 5. ay sonu
Planlanan Tamamlanma: %50 (5 ayda işlerin yarısının bitmesi planlandı, PV = 500.000 TL)
Gerçekleşen Maliyet (AC): 600.000 TL (5 ay sonunda fiilen harcanan toplam tutar)
Kazanılmış Değer (EV): 400.000 TL (5 ay sonunda fiilen tamamlanan işlerin bütçesel karşılığı, yaklaşık %40 tamamlanma)
Bu verilere dayanarak projenin EVM metrikleri aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
Schedule Variance (SV) = EV – PV = 400.000 – 500.000 = –100.000 TL.
Negatif SV, projenin zamanlama olarak planın gerisinde olduğunu gösterir. Parasal olarak 100 bin TL’lik iş kadar bir gecikme söz konusudur (planlanmış işin sadece %40’ı tamamlanmış, %50 yerine). Proje takvim hedeflerine ulaşmak için planlanandan daha fazla iş yapılması gerekmektedir.
Cost Variance (CV) = EV – AC = 400.000 – 600.000 = –200.000 TL.
CV’nin negatif olması, bütçede ciddi bir aşım olduğunu gösterir. Proje ekibi 400 bin TL değerindeki işi tamamlamak için 600 bin TL harcamıştır, yani 200 bin TL fazladan harcama yapılmıştır. Bu durum maliyetlerin kontrolden çıktığına işaret eder ve bütçe açısından alarm vericidir.
Schedule Performance Index (SPI) = EV / PV = 400.000 / 500.000 = 0,80.
SPI 1’in altındadır, bu da projenin zaman çizelgesinin yaklaşık %20 gerisinde ilerlediğini gösterir. Başka bir deyişle, proje her 1 birimlik planlanan iş için ancak 0,8 birimlik işi tamamlayabilmiştir. Bu düşük zaman performansı, mevcut hızla devam edilirse projenin planlanan sürede bitirilemeyeceği anlamına gelir.
Cost Performance Index (CPI) = EV / AC ≈ 400.000 / 600.000 = 0,67.
CPI’nin 1’den düşük olması, ciddi bir maliyet verimsizliğini gösterir. Harcanan her 1 TL karşılığında yalnızca 0,67 TL değerinde iş üretilmiştir. Proje kaynakları beklenenden çok daha düşük verimle kullanılmış durumdadır ve bu şekilde devam ederse bütçeyi önemli ölçüde aşacaktır.
Estimate at Completion (EAC): Mevcut CPI oranına bakarak projenin sonunda varacağı tahmini maliyeti hesaplayabiliriz.
Varsayım 1: Mevcut düşük verimlilik (CPI) devam ederse EAC ≈ BAC / CPI = 1.000.000 / 0,67 ≈ 1.500.000 TL olur. Yani proje, planlanan bütçesinin ~%50 üzerine çıkarak 1,5 milyon TL’ye mal olabilir.
Varsayım 2: Eğer bundan sonra proje bütçe planına uygun giderse (kalan işleri orijinal tahminlerle tamamlarsa), EAC = AC + (BAC – EV) = 600.000 + (1.000.000 – 400.000) = 1.200.000 TL olur. Bu ikinci senaryo daha iyimser olup en az %20’lik bir bütçe aşımına işaret eder. Gerçekleşen değerlere bakıldığında, projenin bütçe hedefini tutturması artık imkânsız görünmektedir; en iyi halde bile 200 bin TL ekstra gerekiyor, kötü senaryoda 500 bin TL’ye varan bir fazla maliyet söz konusu olacaktır.
Estimate to Complete (ETC): Yukarıdaki EAC tahminlerine göre kalan iş için gereken bütçe:
İyimser senaryoda ETC = 1.200.000 – 600.000 = 600.000 TL;
kötümser senaryoda ETC = 1.500.000 – 600.000 = 900.000 TL civarında hesaplanabilir.
Yani mevcut durumda en az bir 600 bin TL daha harcamadan projenin bitmesi beklenmiyor.
To-Complete Performance Index (TCPI): Orijinal bütçeyi (1.000.000 TL) hala yakalamak istersek gereken performans endeksi: TCPI = (BAC – EV) / (BAC – AC) = (1.000.000 – 400.000) / (1.000.000 – 600.000) = 600.000 / 400.000 = 1,5.
Bu değer 1’den çok büyük olup, kalan kısımda olağanüstü bir maliyet verimliliği (CPI ~1,5) sağlanması gerektiğini gösterir. Yani kalan her 1 TL harcamadan 1,5 TL’lik iş çıkarmak gibi şu ana kadar hiç görülmemiş bir performans şarttır ki proje 1.000.000 TL’ye tamamlanabilsin. Bu pratikte mümkün olmadığından, projenin orijinal bütçeye sığamayacağı kesindir. Daha gerçekçi bir hedef olarak, eğer 1.200.000 TL’lik EAC senaryosu kabul edilirse TCPI = (1.000.000 – 400.000) / (1.200.000 – 600.000) = 600.000 / 600.000 = 1,0 olur. Yani proje ekibi kalan işlerde tam planlanan verimlilikle (CPI: 1) çalışabilirse projeyi ~1,2 milyon TL’de bitirebilir. Bu da yine mevcut gidişata göre iyileşme gerektirir, ancak orijinal hedef kadar uçuk değildir.
Projenin Yorumu
Yukarıdaki hesaplamalar, konut inşaatı projesinin zaman ve maliyet açısından ciddi sorunlar yaşadığını göstermektedir.
Proje 5. ay sonunda planlanan %50 ilerleme yerine sadece %40 ilerleme kaydetmiştir (SV negatif, SPI < 1). Bu yaklaşık 1 aylık bir takvim gecikmesine tekabül eder; yani 5 ayda yapılması planlanan işlerin tamamlanması muhtemelen ~6 aya sarkacaktır.
Maliyet cephesinde durum daha da kritiktir: %40’lık iş için bütçenin %60’ı harcanmıştır. Bütçenin yarısında proje ancak %40 tamamlanabildiğinden, mevcut harcama trendi sürerse projenin bitiş maliyeti öngörülenin çok üzerinde olacaktır (CPI düşük, CV negatif). Hesaplanan CPI ≈ 0,67, projenin her bir liralık iş değeri için 1,5 TL harcadığını ortaya koymaktadır.
Bu gidişat değişmezse, proje sonunda yaklaşık 1,5 milyon TL harcama ile karşılaşılabilir, ki bu başlangıç bütçesinin %50 aşılması demektir. Zaman performans endeksi SPI = 0,8 ise mevcut hızla devam edilirse projenin toplam süresinin de yaklaşık 10 ay / 0,8 = 12,5 ay (yaklaşık 2,5 ay gecikme) olabileceğini göstermektedir.
Özetle, proje şu an hem geride hem de bütçesini aşmış durumda.
Bu tabloyu düzeltmek için kalan süre ve işler üzerinde hem hız artışı (takvimi hızlandırma) hem de maliyet kontrolü (daha az harcama veya verimlilik artışı) sağlanmalıdır. Aksi halde projenin istenen zamanda ve bütçede tamamlanması mümkün olmayacaktır.
Örnek inşaat projelerimizde gördüğümüz gibi, Zaman Varyansı (SV) ve Zaman Performans Endeksi (SPI) projeyi takvim açısından değerlendirirken, Maliyet Varyansı (CV) ve Maliyet Performans Endeksi (CPI) bütçe durumunu ortaya koyar. Ayrıca Tamamlama Tahmini (EAC), projenin mevcut hızla nereye varacağını gösterir.
Eğer EVM düzenli uygulanır, veriler doğru ve zamanında toplanırsa, proje yöneticileri ve paydaşlar hem bugünkü durumu hem de proje sonu tahminlerini rahatça görebilir. Böylece gecikme veya bütçe aşımı gibi durumlar erken tespit edilerek düzeltici aksiyonlar hızla alınabilir ve proje başarısı artırılabilir.
ŞANTİYE®
Daha iyi yapılar için...
27 Mart 2025
Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®...
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır...
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...
BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR...
İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...
Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor.
Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın...
Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2025 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Artus, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Deutsche Messe, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Molecor, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Samsung, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Viessmann, Wermut, Wilo, Winsa, XCMG ve Xylem’in değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.
ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1200 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.
