1952 yılında “Yeraltı suyu Bürosu”, 1954’te DSİ’nin kurulmasıyla Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı olarak faaliyetlerini sürdüren, 2022 yılında Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı olarak yeniden yapılanan Daire Başkanlığımız, 72 yıldır ülkemizde yeraltı suyunu yönetmekte ve korumaktadır. Yeşil raporlar ile ovalardaki yeraltı suyu miktar, kalite ve su potansiyelinin belirlendiği etütlerle başlayan çalışmalar, havza ölçekli hidrojeolojik etütler turkuaz raporlar ile sürdürülmektedir. Gediz, Akarçay, Burdur, Kızılırmak, Marmara, Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz, Doğu Akdeniz, Antalya ve Meriç-Ergene havzalarında hidrojeolojik etüt çalışmaları tamamlanmıştır. Bu çalışmada; havzalardaki etüt çalışmalarındaki jeoloji, hidrojeoloji, su kullanım alışkanlıkları, izotop hidrolojisi, noktasal ve yayılı kirleticilerin oluşturduğu baskılar dikkate alınarak yapılan kalite ve miktar izlemeleri, araştırma ve rasat kuyularının açılması, miktar ve su kalitesi değerlendirmeleri, su potansiyelini belirlemek için yapılan hesaplamalar ve emniyetli rezervin hesaplanmasına ait örnekler verilecektir. Yurtiçi ve yurtdışındaki sondaj çalışmaları, içme suyu sağlanan kuyu ve kaynaklardaki koruma çalışmaları, jeofizik etütler, CBS çalışma ve projeleri sunulmuştur.
YAZAN: İsmail SEVİM / Yeraltısuları Dairesi Başkanı, DSİ Genel Müd. Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı
1. GİRİŞ
Su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve yönetilmesinde öncü kuruluş olan DSİ Genel Müdürlüğü’nün Ülkemizde yeraltısuyuna verdiği önemini kısaca özetleyecek olursak; dünyada çok azörneği olan kanun ile yeraltısuyunun korunması ve yönetilmesi kapsamında 167 sayılı kanun ile çalışmalar sürdürülmektedir. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kurulmadan önce 1952’de “YeraltısuyuBürosu” olarak kurulmuştur ve 1954’te DSİ Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıyla “Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı” olarak 2022 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. 2022 yılında “Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı”nın yeniden yapılandırılması ile DSİ GenelMüdürlüğü’ndeki tüm yeraltısuyu faaliyetlerini yürütmek üzere “Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı” kurulmuştur. Bu çalışmada; 70. yaşında yeniden yapılandırma ile kurulan Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen işler örnek projelerin anlatılması amaçlanmıştır.
2. YERALTISUYU ETÜTLERİ ve HİDROJEOLOJİK ETÜT ÇALIŞMALARI
2.1. Ovadan Havzaya, Akiferden Yas Kütleye, Yeşil Raporlardan Turkuaz Raporlara
Yeraltısuyunun nerede, hangi derinlikte ne miktarda ve ne kalitede olduğunu belirlemek amacıyla hidrojeolojik etüt çalışmaları DSİ’nin kuruluşundan beri yapılmaktadır. Ova ölçeğindeki “Yeşil Raporlar” ile yeraltısuyu bulunan akifer birimlerin yeraltısuyu kapasitesi, kalitesi ve yeraltısuyunun miktarı belirlenmiştir. 1969 yılında ilk yeşil rapor Kayseri’de yeraltı suyuna talebin en yoğun olduğuSarımsaklı Ovasında hazırlanmıştır. Ovadaki jeolojik birimler detaylı olarak çalışılmış veharitalandırılmıştır. Ovada açılan araştırma, içme, rasat kuyuları detaylı olarak incelenerek derinlik,seviye bilgileri, temsil ettiği akiferler tanımlanmıştır. Sondaj kuyularındaki pompa tecrübelerinden depolama katsayısı, iletkenlik katsayısı hesaplanmıştır. Ovadaki yeraltısuyunun beslenim ve boşalımmiktarı, akifer birime zarar vermeden kullanılabilecek emniyetli verimi hesaplanmıştır.
Ülkemizdeki ovalarda çoğunluğu alüvyon akifer birimlerde yapılan yeşil raporlar, artan nüfus ve yeraltısuyunun yoğun kullanımı ile artık havza ölçeğinde çalışma alanı genişleterek yapılmaya başlanılmıştır. 2000 li yıllardan beri yapılmaya başlanan havza ölçeğindeki hidrojeolojik etüt raporlarına Turkuaz Raporlar adı verilmiştir. Şimdiye kadar; Akarçay, Gediz, Burdur, Kızılırmak, Marmara, DoğuKaradeniz, Batı Karadeniz, Doğu Akdeniz, Antalya ve Meriç-Ergene Havzalarında Turkuaz Hidrojeolojik Etüt Raporları tamamlanmıştır.
Hidrojeolojik etüt çalışmaları kapsamında, jeoloji ve hidrojeoloji çalışmaları, yeraltısuyu üzerindekibaskıya göre belirlenen miktar ve kalite izleme ağı oluşturulması, izleme çalışmaları ile sürdürülmekte, su tüketiminin belirlenmesi için tüm kuyu ve kaynakların arazi tespiti yapılmakta, yağış-yükseklik analizleri, kuyu seviyeleri, kaynak ve akarsu akım değerleri ölçülmekte, tarımsal alanlarda yetiştirilen bitki paternine göre tarımsal sulamada kullanılan su miktarı, matematiksel modellerle yeraltısuyu bütçeleri hesaplanmaktadır. Jeolojik birimleri tanımlamak amacıyla jeofizik etütler yapılmakta, araştırma kuyuları açılmakta, karstik sahalarda izotop analizleri ve etütler, uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri çalışmaları yapılmaktadır. Kuyu tespit çalışmalarında anlık takip bulut sistemi ileçalışmalar yürütülmektedir. Kuyu envanteri çalışmaları bu şekilde güncellenmektedir. Elde edilenveriler ile kavramsal model oluşturulup, bütçe çalışmaları ile etütler tamamlanmaktadır. Yapılan kavramsal model ile suyun akış yönü, birimler arasındaki ilişki, yas-yüs ilişkisi, denize boşalım detayları belirlenmektedir.
2.2. Yeraltısuyu Yönetimi ve Tahsisler
Yeraltısuyu kullanım hakkı ve izinleri, 167 sayılı kanun ve 1163 sayılı Kooperatifler kanuna göre yapılmaktadır. Bireysel kullanımda arama ve kullanma belgesi ile gerekli müracaatlar DSİ’ye yapılmakta, 1163 sayılı kanuna göre de kooperatifler kurulmaktadır. Bireysel kullanım ve kooperatifleriçin yapılan su tahsisleri, havza ölçeğindeki hidrojeolojik etüt ile hesaplanan sürdürülebilir rezervden tahsisler yapılmaktadır. Tahsisler, 167 sayılı kanun kapsamında hazırlanan yeraltısuyu işletme sahaları(Şekil 4) ve yönetim planları ile yönetilmektedir. Yönetim planlarına uygun tahsislerin yapılması, denetimin sağlanması, rezerv tahsis dengesinin korunmasına yönelik tedbirlerin uygulanması, içme kullanma ve sulama amaçlı projelerin planlaması, projelendirmesi ve uygulama çalışmaları yürütülmektedir. Yapılan hidrojeolojik etüt çalışmaları sonucu belirlenen yeraltısuyu bilançosu,sürdürülebilir rezerv dikkate alınarak sektörel su tahsisler yapılmaktadır. Su kısıtı yaşadığımız, akifer birimlerdeki dinamik rezervin azaldığı havzalardaki işletme sahalarında yeni tahsisler yapılmamaktadır. İşletme sahasındaki rasat kuyularından seviyeler takip edilerek kontrol edilmektedir.
DSİ Genel Müdürlüğü tarafından 2023 yılı sonuna kadar yapılmış olan hidrojeolojik etütler neticesinde18 milyar m3 yeraltısuyu rezervi tespit edilmiştir. Tespit edilen rezervin 18.323,89 hm3’lük bölümününtahsis işlemi yapılmıştır. Sulama maksadına 12.276,70 hm3, (4.622,81 hm3 Sulama Kooperatifleri-DSİSulamaları-Kamu Sulamaları, 7.653,89 hm3 bireysel sulamalar), içme suyu maksadına 4.391,70 hm3,sanayi maksadına ise 1.655,70 hm3 yeraltısuyu tahsis edilmiştir (Şekil 5).
2.3. Miktar ve Kalite İzleme Çalışmaları, Diğer Analizler
Hidrojeolojik etüt çalışmaları yanısıra 2012 yılında Su Çerçeve Direktifi’ne uyum sağlamayı kolaylaştıracak “Yeraltısularının Kirlenmeye ve Bozunmaya Karşı Korunması Hakkındaki” yönetmelik kapsamında “yeraltısuyu kütle belirleme ve izleme çalışmaları” yapılmaktadır. Ülkemizdeki havzalarda, havza özelindeki şartlar ve su tüketimleri belirlenerek yeraltısuyu kütleleri belirlenerek, yönetmelikte tanımlanan miktar ve kalite izlemelerine başlanılmıştır. Miktar izlemeleri anlık, aylık ve mevsimsel olarak gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda anlık ölçümler kuyulardan seviye, sıcaklık ve elektriksel iletkenlik ölçümleri ile gerçekleştirilir. Ülkemiz genelinde havza ölçeğinde anlık ölçüm cihazları Konya, Gediz ve Küçük Menderes Havzalarımızda ayrıca çeşitli alt havzalarımızda da bulunmaktadır. Aylık ölçümler, kritik su miktarına sahip havzalarda kuyulardaki seviyelerin ölçülmesiyle, mevsimlik ölçümler kurak ve yağışlı dönemde yılda 2 kez gerçekleştirilmektedir. Seviye ölçümleri, yağış, kaynak debileri ile kıyaslanarak akifer birimdeki subütçesine ilişkin değerlendirmeler yapılmakta, akifer birimdeki statik ve dinamik rezerv miktarı değerlendirilmektedir.
DEVAMI VAR
Bu makale, 6-8 Haziran 2024 tarihleri arasında Nevşehir'de düzenlenen MÜHJEO’2024 Ulusal Mühendislik Jeolojisi ve Jeoteknik Sempozyumu'nda sunulmuştur. Makalenin tümüne ulaşmak için lütfen tıklayın...
28 Temmuz 2024
Türkiye'nin en ESKİ ve en çok ZİYARET EDİLEN şantiyesi: ŞANTİYE®...
İnşaata dair "KAYDADEĞER" ne varsa... 1988'den bu yana...
Şantiye®nin ürettiği, derlediği ve yayınladığı içeriklerde öncelik “KAMUSAL YARAR”dır...
Ve yayınlanan içeriğin “ÖZEL” olmasına özen gösterilir...
BASILI DERGİ + E-DERGİ + SANTİYE.COM.TR + SOSYAL MEDYA + DİJİTAL PLATFORMLAR...
İnşaat sektörünün buluşma noktası Şantiye®, “Güven”i temsil eden “Basılı bir Yayın” olma özelliğinin yanı sıra yenilenen web sitesi, Turkcell Dergilik ve Türk Telekom E-Dergi gibi mobil uygulamalardaki varlığı, 42 bin E-Bülten abonesi ve 85 bin sosyal medya takipçisi-bağlantısıyla inşaat sektörünün en önemli iletişim platformlarından biri olmaya her ortamda devam ediyor... 1988'den bu yana...
Şantiye® ayrıca yapı sektörüne "Şantiye'nin Yıldızı Ödülü", "Yılın Yeşil Yapı Malzemesi / Teknolojisi Ödülü" ve "Şantiyeden Kareler Fotoğraf Yarışması" gibi farklı organizasyonlarla da katkı sunuyor.
Şantiye®nin son sayısı da dahil 1988 yılından bugüne kadar yayınlanan TÜM SAYILARINA E-Dergi olarak göz atmak için lütfen tıklayın...
Şantiye®, başta ABONELERİ olmak üzere 2020-2025 yıllarında ilan veren firmalar ABS Yapı, Akyapı, Alumil, Anadolu Motor (Honda), Alkur, Ak-İzo, Altensis, Arbiogaz, Aremas, Arfen, Artus, Assan Panel, Asteknik, Atos, Batıçim, Baumit, Betek, Betonblock, Borusan CAT, Bosch Termoteknik, Bostik, BTM, Buderus, Bureau Veritas, Chryso, Çimsa, Çuhadaroğlu, Çukurova Isı, Deutsche Messe, Duyar Vana, DYO, Efectis ERA, Ekomaxi, Elkon, Emülzer, Eryap, Filli Boya, Fixa, Fullboard, Form Endüstri Ürünleri, Form Endüstri Tesisleri, Form MHI (Mitsubishi Heavy Industries) Klima, Garanti Leasing, GF Hakan Plastik, Gökçe Brülör, Grundfos, Hannover Fairs, Hilti, IQ Alüminyum (by Deceuninck), İNKA, İntek, İpragaz, İstanbul Teknik, İzocam, İzoser, Kalekim, Knauf, Knauf Insulation, Komatsu, Köster, Kuzu Grup, LG, Marubeni, Masdaf, Master Builders Solutions, MBI Braas, Meiller Kipper (Doğuş Otomotiv), Messe Frankfurt, Messe München/Agora Tur., Mekon, Mitsubishi Chemical, Molecor, Nalburdayim.com, NETCAD, ODE, Ökotek, Özler Kalıp, Özpor, Panasonic, PERI, Pimakina, Polyfibers, Polyfin, Prometeon, Ravago, Rehau, Saint Gobain Türkiye, Samsung, Saray Alüminyum, Schüco, Selena (Tytan), Sentez Mekanik, Serge Ferrari, Shell, Siemens, Sistem İnşaat, Soudal, Sika, Şişecam, Temsa, TMS, Tekno Yapı, Türk Ytong, Tremco illbruck, Vaillant, Vekon, Viessmann, Wermut, Wilo, Winsa, XCMG, Xylem ve ZF'nin değerli katkılarıyla hazırlanmaktadır.
ABONE OLMAK İÇİN
Bir yıllık abonelik bedelimiz olan 1.800 TL (6 Sayı, KDV Dahil)'yi TR70 0001 0008 5291 9602 1550 01 IBAN no’lu hesabımıza (Ekosistem Medya) yatırıp; ardından dekontu, açık adresinizi ve fatura bilgilerinizi (şahıs ise TC kimlik no; firma ise vergi dairesi-numarası) santiye@santiye.com.tr adresine e-posta veya 0532 516 03 29 no’lu telefona WhatsApp / SMS aracılığıyla ulaştırabilirsiniz.
